Een 'leefbare' bodem is de ondergrond van een gezonde leefomgeving

Er gebeurt veel op en met onze bodem. Ondernemers vestigen er hun bedrijven, inwoners kweken groenten in hun tuin, kinderen spelen in de speeltuin. Het zijn activiteiten die een schone grond vragen. Dat klinkt simpel, maar vanzelfsprekend is het niet. De bodem is in het verleden flink gebruikt en vervuild. Van echte schone grond spreken we inmiddels al niet meer in Nederland. En ondanks strenge regelgeving, zorgvuldig gebruik en toezicht, krijgen gemeenten nog steeds te maken met nieuwe verontreinigingen. Stoffen als PFAS en lood zijn daar een goede voorbeelden van. Hans, Sergio en Egon zien dat hun vakgebied ontzettend in ontwikkeling is. ‘Een paar jaar geleden hadden nog maar weinig mensen van PFAS gehoord. Nu weten we dat dit een verzameling stoffen is die grote impact heeft op de leefbaarheid en gezondheid van mens en dier, zegt het bevlogen drietal. ‘We leren steeds meer over de risico’s van deze stoffen. Gelukkig zien we steeds meer aandacht voor een gezonde leefomgeving en verscherping van normen, wat ook zijn effect heeft op de kwaliteit van de bodem.

Water en bodem sturend

Maar de bodem wordt niet alleen bedreigd door schadelijke stoffen. Ook landelijke ambities vragen om extra aandacht. Gemeenten hebben te maken met een woningbouwopgave. Én de energietransitie draagt eraan bij dat we steeds vaker gebruik maken van de bodem, voor bijvoorbeeld de opslag van warmte. Maar ook een thema als klimaatadaptatie heeft een impact op de kwaliteit van onze bodem. In al deze ontwikkelingen is de bescherming van een gezonde bodem een speerpunt. Het kabinet koos er in 2022 voor om water en bodem sturend te laten zijn bij beslissingen over de inrichting van ons land.

Wij informeren en adviseren over wat er in de bodem speelt

Als een gemeente ergens een locatie wil ontwikkelen, dan speelt ODIJmond zowel een informatieverstrekkende, adviserende als toezichthoudende rol. ‘Dankzij onze expertise, ervaring en kennis van de regionale bodem, kunnen we gemeenten vooraf informeren over alles wat er in de bodem speelt. Hierbij maken we gebruik van ons bodeminformatiesysteem’, zegt Egon van Zon (beleidsadviseur). Hans Bakker (adviseur bodem) vult aan: ‘Als je namelijk op een bepaalde locatie wil bouwen of iets wil ontwikkelen, is het belangrijk om vooraf te kijken wat daar in het verleden aan activiteiten plaatsvond, welke bodemonderzoeken en -informatie beschikbaar is en welke gebruiksmaatregelen - zoals een leeflaag – op de locatie zijn toegepast. Al die specifieke, historische informatie is beschikbaar via ons systeem. Onze gemeenten hebben hier direct toegang toe, maar als dat nodig is verstrekken wij de informatie en voorzien die van de juiste context, impact en uitleg.

Ook makelaars maken regelmatig gebruik van onze gegevens. Wanneer zij vastgoed verkopen, kunnen zij een rapportage opvragen van de (achtergrond)waarden van de grond waar het vastgoed op staat. We beschikken ook over bodemkwaliteitskaarten. Deze kaarten geven de kwaliteit van de bodem weer op basis van alle beschikbare bodemonderzoeken.’ En als er dan activiteiten in de bodem plaatsvinden, dan zien wij erop toe dat dat gebeurt volgens de voorschriften.

Gesaneerde grond juist verwerken

‘Initiatiefnemer die voornemens zijn om grond te verplaatsen, of te werken met (sterk) verontreinigde bodem, melden dat altijd bij ons. Veelal gaat het om een melding, maar het kan ook over een vergunningsaanvraag gaan. Wanneer de activiteit plaatsvindt, zien wij erop toe dat dit gebeurt volgens de voorschriften’, leggen de drie uit. ‘Wij begeleiden ook diverse bodemsaneringen. Wij voeren deze saneringen niet zelf uit, maar controleren of de sanering wordt uitgevoerd zoals afgesproken. We kijken mee of de bodemkwaliteit voldoende verbetert.’ Werken in en met de bodem is kostbaar. Niet alleen omdat de bescherming van de bodemkwaliteit belangrijk is, maar ook financieel. Afvoeren van verontreinigde grond, of toepassing van nieuwe grond, maar ook langdurige saneringsprojecten kosten vaak veel geld. ‘Toezicht hierop is van groot belang. Er gelden scherpe regels om te voorkomen dat schone en verontreinigde grond vermengen. Maar ook om dumpingen tegen te gaan.’, aldus Sergio Veerman, toezichthouder en handhaver.

Controleren of beschermlagen intact blijven

Doordat we al vele jaren op en in de bodem werken en de regelgeving vroeger minder streng was, hebben gemeenten te maken met veel bodemverontreinigingen. ‘Het is niet altijd mogelijk om de bodem volledig te saneren. Saneringen zijn kostbare trajecten. Daarom ligt in Nederland de focus op verontreinigen die een risico vormen voor mensen en dieren, of voor verdere verspreiding van de verontreiniging. Wanneer een bodemverontreiniging diep in de grond zit en niet verplaatst, volstaat een leeflaag of een verharding tussen de verontreiniging en de bovengrond. Een dikke laag schone grond bovenop de verontreiniging voorkomt contact ermee en maakt gebruik van die locatie mogelijk. Dit noemen we nazorglocaties. Sergio Veerman: wij zien er voortdurend op toe dat de toegepaste beschermde maatregelen intact blijven. Zijn verhardingen niet aangetast en zijn de toegepaste leeflagen nog steeds op de voorgeschreven dikte? Blijkt uit een controle dat maatregelen niet meer voldoen, of zijn aangepast? Dan ondernemen wij direct actie.

Omgevingswet vraagt expertise en capaciteit voor bodem

Goede, kwalitatieve bodeminformatie en -expertise is voor lokale overheden belangrijk. Op basis van de juiste informatie kun je de bodemkwaliteit beschermen. En je kan inzichtelijk maken welke mogelijkheden er nog zijn voor nieuwe ontwikkelingen binnen een gemeente. Dat is weer van belang als straks de Omgevingswet in werking treedt. Vanaf 1 januari 2024 wordt de gemeente het bevoegd gezag voor alle activiteiten die plaatsvinden in de bodem. Nu is zij nog enkel het bevoegd gezag voor locaties waar de bodem licht verontreinigd is. Gemeenten krijgen daarmee de mogelijkheid om lokaal eigen afwegingen te maken. Randvoorwaarden zijn dan dat initiatiefnemers over de juiste bodeminformatie beschikken, gemeenten via hun Omgevingsplannen aandacht besteden aan de bodemkwaliteit en wij als omgevingsdienst voldoende capaciteit en expertise beschikbaar hebben en houden. Zo kunnen we gemeenten – ook na de inwerkingtreding van de Omgevingswet - bij alle bodemzaken  optimaal voorlichten, adviseren en begeleiden.